استاندارد BPMN

علامتگذاری فرآیند کسب و کار (BPMN) یک روش فلوچارتی است که مراحل یک فرآیند کسب و کار برنامه‎ریزی شده را از یک انتها به انتهای دیگر مدل می‎کند. استاندارد BPMN نقشی کلیدی در مدیریت فرآیندهای کسب و کار دارد و توالی دقیق فعالیتهای کسب و کار و جریان اطلاعات مورد نیاز برای تکمیل فرآیند را به تصویر می‎کشد.

هدف استاندارد BPMN مدلسازی روشهای بهبود کارایی، ارزیابی شرایط جدید یا کسب مزیت رقابتی است. این روش در چند سال گذشته تحت فشار استاندارد قرار گرفته است و اکنون اغلب با نامی‎ متفاوت فراخوانی می‎شود: مدلسازی و علامت گذاری فرآیند کسب و کار، که هنوز از اختصار BPMN برای آن استفاده می‎شود. این روش با زبان مدل سازی یکپارچه (UML) که در طراحی نرم افزار استفاده می‎شود تفاوت دارد.

عناصر و نمادهای نمودار  BPMN 2.0

استاندارد BPMN از این چهار نوع عنصر برای نمایش نمودارهای فرآیند کسب و کار استفاده می‎کند:

1. اشیاءجریان: رویدادها(event)، فعالیت ها(activity)، دروازه ها(gateway)
2. اشیاء اتصال: sequence flow (جریان توالی)، message flow (جریان پیام)، association (ارتباط)
3. مسیر شنا: استخر یا مسیر (pool or lane)
4. مصنوعات: شی داده(data object)، گروه(group)، حاشیه نویسی(annotation)

در ادامه با هر یک از عناصر به طور جداگانه و نحوه استفاده از آنها برای تعریف فرآیند کسب و کار آشنا می‎شویم:

event

event در واقع تریگری است که فرآیند را شروع، اصلاح یا تکمیل می‎کند. انواع رویدادها شامل message ، timer ، error ، compensation ، signal ، cancel ، escalation ، link  و موارد دیگر هستند. رویدادها با حلقه هایی نشان داده می‎شوند و بر اساس نوع رویداد، حاوی نمادهای دیگری نیز می‎باشند. رویدادها بسته به عملکردشان تحت عناوین “throwing” یا “catching” طبقه بندی می‎شوند.

Activity

Activity ، فعالیت یا وظیفه خاصی است که توسط شخص یا سیستم انجام می‎شود. فعالیت‎ها در استاندارد BPMN به کمک مستطیلی با گوشه های گرد نشان داده می‎شوند. آنها می‎توانند در همراهی با sub-processes، loop‎ها، compensation ‎ها و multiple instance ها، جزئیات بیشتری پیدا کنند.

Gateway

دروازه یا Gateway نقطه تصمیم گیری است و می‎تواند مسیر را براساس شرایط یا رویدادها تنظیم نماید. دروازه‎ها به صورت لوزی نشان داده می‎شوند. آنها می‎توانند دارای انواع مختلفی از جمله exclusive  یا inclusive، parallel ، complex، یا مبتنی بر داده یا مبتنی بر رویدادها باشند.

Sequence flow

Sequence flow یا جریان توالی، ترتیب فعالیت‎های انجام شده را نشان داده و در استاندارد BPMN به صورت یک خط مستقیم با یک پیکان نمایش داده می‎شود. جریان توالی ممکن است یک جریان مشروط یا یک جریان پیشفرض را نشان دهد.

Message flow

جریان پیام، پیام هایی را که از “pool” ها یا مرزهای سازمانی مانند دپارتمان‎ها عبور می‎کنند، به تصویر می‎کشد. این نماد نباید رویدادها یا فعالیت‎ها را در یک استخر بهم متصل کند.  Message flow به صورت خط چین تیره با یک دایره در ابتدا و یک پیکان در انتها نشان داده می‎شود.

Association

به صورت نقطه چین نشان داده می‎شود و یکی از مصنوعات یا یک متن را به یک رویداد، فعالیت یا دروازه مرتبط می‎کند.

Pool and lane

هر Pool  در استاندارد BPMN شرکت کنندگان اصلی فرآیند را نشان می‎دهد. یک Pool  متفاوت نیز ممکن است در یک شرکت متفاوت یا در بخش دیگر وجود داشته باشد، اما همچنان شامل همین فرآیند باشد. Lane  ها درون Pool  ، فعالیت ها و جریانات مربوط به یک نقش یا یک شرکت کننده خاص را نشان می‎دهند و مشخص می‎کنند چه کسی مسئول چه بخشهایی از فرآیند است.

Artifact

Artifact یا مصنوعات اطلاعات اضافی هستند که توسعه دهندگان برای وارد کردن سطح جزئیات مورد نیاز به نمودار اضافه می‎کنند. سه نوع Artifact وجود دارد: شی داده، گروه و حاشیه نویسی. شی داده یا data object نشان می‎دهد که چه داده‎ای برای یک فعالیت ضروری است. یک group ، گروه بندی منطقی فعالیت ها را نشان می‎دهد اما جریان نمودار را تغییر نمی‎دهد. حاشیه نویسی توضیح بیشتری در مورد بخشی از نمودار ارائه می‎دهد.

چه کسی مدل سازی فرآیند کسب و کار را انجام می‎دهد؟

مدلسازی فرآیند کسب و کار می‎تواند شامل انواع نمودارها باشد. از نمودارهای ساده با رسم دستی گرفته تا نمودارهای درگیرتر با عناصر قابل توسعه برای ارائه جزئیات اجرایی کافی. در پیچیده ترین حالت، کار با استاندارد BPMN توسط تحلیلگران معتبر انجام می‎شود.

استفاده از استاندارد BPMN به تعهد زمان و انرژی نیاز دارد، اما بازدهی آن در زمینه درک و بهبود فرآیند، می‎تواند بسیار زیاد باشد. نسخه 2.0 با ارائه یک مجموعه استاندارد غنی تر از نمادها و نوتیشن‎ها، بر اساس نسخه های قبلی کار می‎کند و جزئیات بیشتری را برای کسانی که به آن نیاز دارند فراهم می‎کند. ایده مدیریت فرآیند کسب و کار ایجاد چرخه عمر برای بهبود مستمر است. مراحل آن شامل مدل سازی، پیاده سازی، اجرا، نظارت و بهینه سازی است. نمودارهای BPMN نقشی اساسی در اجرای BPM دارند.

مدل های فرعی در نمودار BPMN

از نمودارها برای برقراری ارتباط با مخاطبان مختلف، چه غیر فنی و چه فنی استفاده می‎شود. مدل‎های فرعی به کاربران مختلف اجازه می‎دهد تا به راحتی بین بخشهای مختلف نمودار تفاوت قائل شوند و بیشترین کاربرد را برای آنها پیدا کنند. انواع مدل های فرعی عبارتند از:

–         فرآیندهای کسب و کار خصوصی. این موارد، فرآیندهای داخلی یک سازمان خاص هستند و از مرزهای سازمانی عبور نمی‎کنند.

–          فرآیندهای کسب و کار انتزاعی. این موارد بین یک فرآیند خصوصی یا داخلی و یک شرکت کننده یا فرآیند دیگر رخ می‎دهد. فرآیند انتزاعی توالی پیام های مورد نیاز برای تعامل با فرآیند خصوصی را به جهان خارج نشان می‎دهد. آنها فرآیندهای خصوصی / داخلی را نشان نمی‎دهد.

–         فرآیندهای کسب و کار مشارکتی. این فرآیندها تعاملات بین دو یا چند نهاد کسب و کار را نشان می‎دهند.

انواع دیگر نمودار

در  BPMN 2، انواع دیگری از نمودار وجود دارد که عبارتند از: conversation ، choreography  و collaboration.

نمودار choreography : تعاملات بین دو یا چند شرکت کننده را نشان می‎دهد. این نوع نمودار می‎تواند به کمک زیرمجموعه های کورئوگرافی گسترش یابد.

نمودار collaboration: تعاملات بین دو یا چند فرآیند را با استفاده از دو یا تعداد بیشتری pool نشان می‎دهد. تمام ترکیبات pool ها، فرآیندها و کورئوگرافی ‎ها را می‎توان در یک نمودار مشارکتی(collaboration) استفاده کرد.

نمودار conversation: به طور کلی، این مورد یک نسخه ساده شده از نمودار collaboration است. این نمودار یک گروه از تبادل پیام های مرتبط در یک فرآیند کسب و کار را نشان می‎دهد و می‎تواند با مکالمات فرعی گسترش یابد.

نکات کلیدی برای مدل سازی فرآیند کسب و کار

1.       اسکوپ فرآیند را با نقاط شروع و پایان به روشنی مشخص کنید.

2.       می‎توانید ابتدا فرآیند کاری فعلی را ترسیم کنید تا قبل از مدل سازی روش بهتر با استاندارد BPMN ناکارآمدی ها را مشخص نمایید.

3.       تلاش کنید نمودارهای BPMN را در یک صفحه قرار دهید، حتی اگر صفحه به بزرگی یک پوسترها باشد.

4.       جریانهای توالی را به صورت افقی طرح ریزی کنید. ارتباطات و جریان داده ها را به صورت عمودی نشان دهید.

5.       با توجه به سطح جزئیات مورد نیاز برای نقش ذینفعان مختلف، می‎توانید نسخه های مختلفی از نمودار را برای آنها ایجاد کنید.

6.       استاندارد BPMN برای مدل سازی ساختارهای سازمانی، اختلالات عملکردی یا مدل های جریان داده مناسب نیست. هر چند که BPMN  برخی از جریانات اطلاعاتی را در فرآیندهای کسب و کار به تصویر می‎کشد، اما نمودار جریان داده (DFD) نیست.

---

برای اشنایی بیشتر با این علائم ای « BPMN به زبان ساده » را مطالعه بفرمایید:

---

 

https://www.lucidchart.com/pages/bpmn